عمارت مسعودیه در میان باغ عمارت‌های واقع در محله دولت (تهران ناصری) قرار داشت. باغ عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل السلطان، فرزند ناصرالدین شاه، در 1295 ق، و به سركاری رضا قلی خان (ملقب به سراج الملك) در زمینی به وسعت حدود 4000 مترمربع و مركب از بیرونی (دیوان خانه) و اندرونی و دیگر ملحقات بنا شده است.
آن‌چه كه امروز تحت عنوان باغ عمارت مسعودیه باقی مانده و بیش از 75 سال در تملك وزارت آموزش و پرورش (فرهنگ سابق) بود در واقع مشتمل بر نیمه غربی مجموعه، یعنی زمینی بالغ بر 1/5 هكتار مساحت است.
این محل از سال‌های 1290 ق به بعد، كه باغ عمارت نظامیه توسط مسعود میرزا خریداری و در آن عمارات مفصلی ساخته شد، به مسعودیه شهرت یافت. تمام كتیبه‌هایی كه بر بناهای امروز مسعودیه به چشم می‌خورد، تاریخ 1295ق را دارد و سال 1290 ق، كه مسعودمیرزا از آن به نام سال ایجاد بنا یا بناهای باشكوهش یاد می‌كند، قابل رؤیت نیست.
هر چند می‌توان تصور كرد كه بناهای موجود كه تاریخ 1295 ق را بر خود دارند، تنها بخشی از عمارتی هستند كه ظل السلطان طی سنوات توانمندی خود از 1290 ق به بعد در این محل (نظامیه و بعداً مسعودیه) بر پا كرده است. بناهای معروف به مشیریه و سید جوادی، واقع در بخش شرقی مجموعه، با تقدم بر بناهای دیوان خانه و سفره خانه (حوض خانه) پس از عمارت دیوان خانه و عمارت سر در اصلی (پیاده) پیش از ساختمان جنوبی آن (واقع در شمال حیاط خلوت) ایجاد شده است و تا كنون مشخص نشده است كه فاصله زمانی (كه زیاد هم نیست) ایجاد این عمارت‌ها چقدر بوده است.
به هر حال، تنها تاریخی كه در بناهای سردر اصلی، دیوان خانه، و احتمالاً دیوان شرقی عمارت مشیریه كه هر سه نام ظل السلطان را بر خود دارند، وجود دارد 1295 ق است.
جمع تعداد بناهای مسعودیه 40 باب بوده است. با این تفصیل، هنوز مشخص نیست كه محدوده مسعودیه فضای باغ نظامیه را نیز شامل می‌شده است یا خیر، یا این كه آن‌چه در نقشه عبدالغفار با باغ عمارت ظل السلطان مشخص و معین شده است بخشی از باغ نظامیه بوده كه ظل السلطان از نظام الملك خریداری كرده است.
ظل السلطان در 1327 ق به پسر خود وكالت داد كه خانه‌اش (عمارت مسعودیه) را به هر كس كه مایل باشد بفروشد.
همدم السلطنه، همسر جلال الدوله، دختر میرزا یوسف مستوفی الممالك صدر اعظم، در 1328 عمارت مسعودیه را به ازای 50000 تومان خریداری كرد، كه در این معامله وكیل همدم‌السلطنه شخص مستوفی الممالك بود.
در این سند متأسفانه چهار جهت ملك مشخص نگردیده است، ولی همان گونه كه ذكر شد، از واحدهای مورد معامله در عمارت مسعودیه و خارج از آن یاد شده است. در سند مصالحه‌ای به تاریخ جمادی الاخر 1337 بین همدم‌السلطنه و معین‌الممالك (تمامی كل شش دانگ، یك باب عمارت معروف به عمارت سردرب از عمارات مسعودیه به انضمام یك باب حیاط خلوت منظم به آن و زیرزمین كه سابقاً جزء عمارت بوده و فعلاً داخل عمارت مشیرالدوله شده...) چند مطلب روشن است: این كه رضا خان سردار سپه (رئیس الوزرا و فرمانده كل قوا) واحدهای خریداری شده را یك سال بعد، یعنی در 1343 ق، به وزرات فرهنگ، اوقاف و صنایع مستظرفه هدیه كرد. در واقع آن‌چه امروز از عمارات مسعودیه باقی مانده و به آن معروف است بخشی است كه رضا خان در 1342 ق برای دولت از همدم السلطنه خریداری كرد.
در یك نگاه می‌توان چنین اظهار داشت كه عمارات اصلی، یعنی دو بنای واقع در جبهه جنوبی (دیوان خانه و حوض‌خانه یا سفره‌خانه) و عمارت سردر، دچار تغییرات عمده‌ای نشده، ولی بدنه غربی (هم جوار خیابان ملت) و بدنه شرقی (هم جوار حیاط و باغ و باغچه یعنی حد فاصل بیرونی و اندرونی) به طور كلی تخریب شده است
عمارت مشیریه و عمارت سید جوادی نیز دچار تغییراتی شده است كه بیش‌تر نشئت گرفته از تغییرات سلیقه زمان (احتمالاً دوره پهلوی اول در حدود سال 1310) است، به طوری كه بازگرداندن آن‌ها به شكل اصلی چندان پیچیده نیست. سردر كالسكه رو اصالت خود را جز در موردی ناچیز محفوظ داشته است.
در فاصله سال‌های 1342 و 1343 ش، از عمارت مسعودیه برای مدت كوتاهی به عنوان دانشكده افسری استفاده شده است. دسترسی به محوطه از دو جبهه خیابان‌های اكباتان و ملت میسر است. دسترسی‌های اصلی (كالسكه‌روی قدیم و ماشین‌روی امروزی و پیاده) از خیابان اكباتان و دسترسی‌های فرعی از خیابان ملت است.
محوطه مجموعه در اصل به دو بخش كاملاً مشخصی قابل تقسیم بوده است: محوطه شرقی كه عبارت از باغ حیاط دیوان خانه و عمارت دیوان خانه بوده و محوطه غربی كه توسط دیواری مشبك از بخش شرقی مجزا می‌شده است و به ترتیب عمارت سر در اصلی، حیاط خلوت، عمارت مشیر الملكی (مشیرالدوله) و حیاط مشیری، عمارت و حیاط سید جوادی و عمارت (سفره خانه یا خوض خانه) در آن واقع شده و در امتداد آن ساختمان آبدارخانه قرار داشته‌است.
بدنه غربی (یعنی بخش غربی محوطه) را بنایی سراسری و یك طبقه با زیرزمین تشكیل می‌داده كه مشرف به خیابان ملت بوده است كه احتمالاً در دهه 1340 ق، تخریب گردیده است. جای آن درخت كاری شده و نرده‌ای محوطه را از خیابان ملت جدا می‌كند.
وزارت آموزش و پرورش از 1302 تا 1377 در این مجموعه قرار داشته است. هیئت وزیران در جلسه 10/12/76 بنا به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش و با استفاده از ماده 114 قانون محاسبات عمومی كشور مصوب 1362، تصویب كرد كه حق استفاده از عرصه و اعیان ساختمان قدیمی وزارت آموزش و پرورش، واقع در خیابان اكباتان به سازمان میراث فرهنگی كشور واگذار شود.
این مصوبه در واقع براساس توافق وزارت خانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی (كه سازمان میراث فرهنگی وابسته به آن است) و وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت و پس از انجام نقشه برداری و تهیه مدارك لازم، مجموعه به شماره 2190، در تاریخ 27/10/1377در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و حریم و ضوابط آن در تاریخ بهمن ماه 1377 تعیین و تصویب و به مراجع قانونی اعلام شد.
عرصه مجموعه به مساحت 15600 متر مربع و به صورت زمین كشیده‌ای در جهت شمال شرقی جنوب غربی و به شكل ذوزنقه است. ضلع شرقی آن 188/5 متر، ضلع غربی138/5 متر و ضلع جنوبی 86 متر است، با زایده‌ای (حیاط آبدارخانه) در جنوب غربی كه چاپ خانه آموزش و پرورش در آن قرار دارد.
این عرصه به خیابان اكباتان (معروف به درب مسعودیه) از شمال (شمال غربی)، خیابان ملت (ظل‌السلطان، پست‌خانه) از غرب، بناهای ایجاد شده در عرصه حیاط و اندرون در شرق و بناهای ایجاده شده در اراضی باغ وقفی در جنوب محدود می‌شود.
مجموعه دارای هفت كتیبه است كه دو كتیبه در سردر اصلی، یك كتیبه در سردر كالسكه‌رو، دو كتیبه در عمارت دیوان‌خانه و دو كتیبه نیز در عمارت مشیریه قرار دارد.
عمارت‌های اصلی عبارتند از:
عمارت دیوان خانه، عمارت سفره خانه (وجه تسمیه آن بر حسب قرینه‌ای است كه در كاخ گلستان و در جوار تالار سلام كاخ موزه و تالار آیینه است)، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت عمارت سر در پیاده‌رو، عمارت سر در كالسكه‌رو، باغ دیوان‌خانه و بناهای جدید از شمال به جنوب;
ساختمان آجری یك طبقه مركب از قسمت كارت زنی، حراست، نگهبانی، بانك ملی، پست برق، گل‌خانه، سرویس بهداشتی;
ساختمان سه طبقه آجری (گزینش);
ساختمان سه طبقه آجری (شورای آموزش و پروش);
ساختمان یك طبقه آجری واقع در شمال عمارت سید جوادی (سمعی و بصری);
ساختمان یك طبقه آجری ایوان دار (عكاسی و...);
انبارهای موقت، بناهای جدید یك طبقه، چاپ خانه واقع در شرق حیاط و آبدارخانه، ساختمان جنوب غربی مجموعه.